معرفی انواع راکت های قسام ساخت حماس

نیرو های شبه نظامی فلسطینی از راکت های مختلی استفاده میکنند ولی پرتعداد ترین و اصلیترین راکت انها سری راکت های قسام است

از میانه دهه 1990 نیروهای حماس که در باریکه غزه قرار داشتند، تصمیم به ساخت راکتی برای هدف قرار دادن شهرک‌های یهودی نشین در خاک اسرائیل گرفتند .پرتاب راکت به طرف شهرک‌های یهودی نشین چیز جدیدی نبود حماس از میانه دهه 1980 از مناطق مختلف شامل جنوب لبنان بخش‌هایی از خاک سوریه و غزه دست به پرتاب راکت‌های 107 میلیمتری مشهور مینی کاتیوشا می‌زد .

این راکت‌ها توسط چند کشور تولید می‌شد و به دست آنها می‌رسید ولی مشکل اساسی این بود که راکت‌های 107 میلیمتری سوخت جامد که حدود 8 کیلومتر برد داشتند از خارج غزه باید به آنجا می‌رسید و با در نظر گرفتن محاصره این منطقه توسط اسرائیل حماس و شاخه نظامی آن عزالدین قسام به فکر این افتادند که آنها دست به تولید راکتی بزنند که در داخل خود غزه بتوان آن را تولید کرد

تولید چنین راکت‌هایی کار سختی نبود تنها بحث سوخت در میان بود که آن نیز قابل حل شدن بود.برای اولین بار در سال 2001 حماس این راکت را به تولید رساند  .راکت جدید که به نام قسام شناخته می‌شد توسط فردی به نام نضال فتحی ساخته شد.فتحی در زندان‌های اسرائیل بود و زمانی که در سال 2000 آزاد شد به دنبال ساخت راکت برای حماس رفت و سرانجام بعد از چند ماه کار و آزمایش توانست راکتی با برد 2500 متر تولید کند و در سال 2002 راکت قسام2 را ساخت که برد بیشتری را داشت ولی خودش در نهایت در 16 فوریه 2003 زمانی که بر روی بمب‌های دست ساز کار می‌کرد بر اثر انفجار بمب آزمایشی کشته شد. ولی سر راکت‌های قسام که توسط وی ساخته شد هنوزم که هنوزه به تعداد گسترده‌ای تقریباً در تمامی درگیری‌های حماس و گروه‌های دیگر مقاومت با اسرائیل استفاده می‌شود

راکت های قسام روی لانپر پرتاب تکی خود

سری راکت‌های قسام دست ساز و بسیار ابتدایی هستند. آنها را نمی‌توان بر علیه اهداف نظامی به کار برد زیرا بسیار کم دقت هستند آنها را تنها می‌توان بر ضد اهداف شهری مانند شرک‌های یهودی نشین استفاده کرد .تقریبا از سال 2001 تاکنون گروه‌های شبه نظامی مختلف در فلسطین بارها از آن بر علیه غیرنظامیان در شهرک‌ها استفاده کردند ولی تنها به ندرت از آن بر علیه اهداف نظامی استفاده شده

ساخت قسام بسیار راحت است در واقع تلاش از این بوده که با تمام وسایل در دست بتوان یک راکت را تولید کرد.بدنه آن از لوله آب به فولادی ساخته می‌شود و در انتهای لوله چهار بالچه تعادل قرار دارد که برای تثبیت پرواز راکت استفاده می‌شود. لوله ها به وسیله فرز بریده می‌شود و عملاً هیچ استاندارد مشخصی برای بریدن آنها وجود ندارد با جوشکاری‌های زمختی به بدنه راکت یا همان لوله آبی که در کیفیت های  مختلف بسته به نوع راکت قسام استفاده می‌شوند جوشکاری می‌شود برای همین دقت آنها بسیار کم است زیرا در هر کدام از آنها بسته به نوع و کیفیت تولید امواج هوا مسیر مختلفی را روی بدنه طی می‌کند و باعث انحراف راکت می شوند و یا  و همچنین دست ساز بودن سوخت و عدم یک نواخت بودن میزان سوزش سوخت  باعث شده این راکت دارای انحراف بالایی از مسیر خود باشند به شکلی که بر اساس داده‌های موجود دقت آنها در 4 کیلومتر حدود 500 متر است یعنی ممکن است تا 500 متر نیز از هدف خود دور بیفتند که معمولاً هم می‌افتند.

البته دقت کم راکت های حماس تنها مربوط به راکت قسام نیست تمامی انها اینگونه هستند،برای همین همواره گروه های فلسطینی راکت های خود را به سمت شهرها پرتاب می کنند و نه اهداف نظامی.. به شکل کلی راکت های توپخانه ای دقت کمی دارند حالا ساخت هر کشوری اگرچه سیستم اتش مناسب روی سامانه پرتاب و کیفیت ساخت میتوان دقت انها را افزایش دهد  ولی برای همین دقت کم که گفته میشود 5 تا 4 درصد بیشترین برد راکت است  امروزه بسیار در جهان راکت ها را با تجهیز  به سیستم هدایت ماهواره ای انها را هدایت شونده میکنند(تفاوت راکت با موشک این است که راکت قابل هدفگیری است ولی قابل هدایت  بعد از پرتاب نیست ولی موشک قابل هدایت بعد از شلیک است..نیروهای فلسطینی از راکت استفاده میکنند)

در این تصویر جوشکاری ضعیف و دستی را میتوان روی بالچه های تعادل ثابت عقبی راکت دید

سامانه گنبد آهنین که برای شکار این راکت‌ها ساخته شده به نوعی ساخته شده که راکت‌هایی که در محیط‌های بیرون شهری یا مناطق غیر مسکونی و یا بدون تاسیسات خاصی فرود می اید را هدف قرار ندهند(زیرا هر موشک انها حدود 50000 دلار قیمت دارد ولی هر راکت حماس 800 تا2000 دلار). تقریبا در هر دور حمله گروه‌های شبه نظامی به خاک اسرائیل گنبد اهنین از درگیری با 40 تا 60 درصد این راکت‌ها صرف نظر می‌کند که نشان دهنده دقت پایین آنهاست

سوخت راکت معمولا از ترکیب شکر و نیترات پتاسیم تشکیل می‌شود ولی از کودهای شیمیایی معمولی نیز استفاده شده. کلاهک آن شامل مواد انفجاری تی‌ان‌تی است و از یک فشنگ مشقی برای فعال کردن سوخت جامد این راکت برای شلیک استفاده می‌شود… خروجی راکت شامل 7 نازل خروجی ثابت است و بر خلاف راکت‌های دیگر به دلیل نوع سیستم طراحیش در زمان شلیک حول محور خود نمی‌چرخد و این مسئله باعث کاهش دقت می‌شود ولی در ساخت آن سادگی به وجود می‌آید .مشخصا روش ساخت آن یعنی دست ساز بودن آن از جمله سوخت آن که ترکیبی از مواد مختلف ساده است که اکثراً کاربرد غیرنظامی دارد اگرچه ساخت آن را بسیار آسان کرده ولی مشکل اساسی این است که کیفت آن را بسیار کاهش داده به شکلی که بر اساس گزارش اسرائیلی‌ها تقریباً در هر دوره شلیک 7 تا 16 درصد راکت‌ها بعد از شلیک کمی بعد از پرواز به دلیل خاموش شدن پیشرانه خود سقوط می‌کند

هزینه هر راکت 800 دلار در سال 2009 میلادی اعلام شد ولی انتظار می‌رود این هزینه در سال 2020 به 1700 تا 2000 دلار رسیده باشد که هزینه بسیار ناچیزی است حتی قیمت راکت مینی کاتیوشا در کشورهای اروپای شرقی بیشتر از این ارقام است

سری راکت‌های قسام دارای شکل و پلتفرم مشابه هم هستند ولی از 1 تا 4 شماره گذاری شدند که در واقع نشان دهنده تفاوت آنها است. قسام 1 نخستین نمونه آن بود 35 کیلوگرم وزن داشت ولی در نمونه‌های بعدی یعنی قسام 2 به بعد این وضع افزایش پیدا کرد. افزایش وزن مربوط به افزایش طر طول و باعث افزایش سوخت و کلاهک جنگی می‌شد راکت

راکت ها از لانچر ها تکی بسیار ساده فلزی پرتاب می شوند.. معمولا چند ده لانچر به سرعت توسط تعداد زیادی از افراد کنار هم قرار داده می شود و راکت ها روی انها قرار میگیرند. یک فیوز الکترونیکی فشنگ گازی را فعال کرده تا باعث اتش گرفتن خرج پرتاب راکت بشود.راکت اندزا چند تایی نیز برای این راکت ها دیده شد.

جدول زیر نشان دهنده مشخصات مدل‌های مختلف راکت قسام است

از سال 2001 که اولین بار این راکت استفاده شد به نظر نمی‌آمد این راکت پراکنی‌ها چندان ادامه دار باشد . تنها 4 راکت در سال 2001 شلیک شد که البته موجب کشته شدن یک شهروند نیز شد. از سال 2002 پرتاب راکت‌ها به شکل صعودی افزایش پیدا کرد از آنجا که نزدیک‌ترین شهرک‌ها به دیوار غزه حدود 2000 متر فاصله دارند پایه‌ترین نسخه این راکت یعنی قسام یک 5 کیلومتر برد دارد تعداد زیادی از شهرک‌های کوچک در تیررس آن بود به زودی نسخه‌های برد بلندتر با برد 16 کیلومتر سر کله‌شان پیدا شد

فلسطینی‌ها معمولاً راکت‌ها را به طرف شهرک‌های بزرگتر مانند سدروت و اشکلون پرتاب می‌کند اگرچه شهرک‌های دیگر مانند عسقلان نیز بارها مورد هدف حمله قرار گرفته است مطالعات انجام شده در سال 2012 بر روی تاثیر این راکت‌ها نشان می‌داد که تا این سال آنها حدود 8000 راکت شلیک کردند ولی در مجموع تنها 17 نفر در اسرائیل جان خود را از دست دادند .یا مثلاً در نبرد سال 2014 غزه آنها 10 هزار راکت شلیک کردند ولی تنها 5 غیرنظامی کشته شد. دلیل عمده این عدم موفقیت کلاهک کوچک و ساده آنهاست حتی قسام 4 برد بلند ترین نسخه این راکت تنها 10 کیلو کلاهک جنگی دارد .اگرچه به نظر می‌آید 10 کیلو عملاً حتی بیشتر از کلاهک یک مهمات 155 م م توپخانه است ولی مشکل اساسی که این راکت‌ها دارند البته نه این راکت‌ها بلکه تمام راکت‌های توپخانه‌ای این است که راکت‌ها بر اساس میزان مواد انفجاری که در کلاهک خود حمل می‌کنند و موج انفجاری که ایجاد می‌کنند خسارت وارد می‌کند. 10 کیلوگرم واقعاً میزان کمی است حتی اگر شما آن را با راکت 122 میلیمتری مشهور گراد که در ایران به شکل عامیانه کاتیوشا خوانده می شود قیاس کنید می‌بینید که آن نیز 20 کیلوگرم کلاهک جنگی دارد

تاثیر انفجار یکی از این راکت ها روی اسفالت

در مهمات توپخانه تقریباً 3 برابر وزن میزان کلاهک وزن گلوله است مثلاً در مهمات 155 میلیمتری توپخانه وزن گلوله 43 کیلوگرم است ولی بین 7 تا 10 کیلو مواد منفجر دارد اگرچه به نظر می‌رسد از نظر کلاهک حجم برابر با راکت‌هایی مانند قسام 4 دارد ولی حدود 30 کیلو وزن گلوله توپخانه بعد از انفجار تبدیل به ترکش می‌شود که تا 50 متری بسیار مهلک و ویرانگر است ولی راکت‌های توپخانه سبک ساخته می‌شوند زیرا پیشرانه راکتی باید وزن آنها را تحمل کند برای نمونه حتی راکت قسام 2 که معمولا پرتعدادترین راکتی است که آنها استفاده می‌کنند 40 کیلوگرم وزن دارد که دارای کلاهک 10 کیلوگرمی است بخشی از این 40 کیلوگرم سوخت است که در حین پرواز می‌سوزد کمتر از 10 کیلوگرم آن شامل پوست و بالچی می‌شود که عملاً توان زیادی برای تبدیل شدن به ترکش ندارد(معمولا اصلا بعد انفجاری بخش میانی تا انتهای راکت سالم می ماند) برای همین هم راکت‌های سری قسام اثر بسیار کمی دارند

در این تصویر میتوان دید که تنها بخش جلوی راکت بر اثر انفجار تکه تکه شده است

هزاران تصویر از برخورد این راکت‌ها به ساختمان‌های اسرائیل است به ندرت حتی توانسته دیوار را کامل خراب کند از طرفی اسرائیلی‌ها با استفاده از رادار توپخانه بلافاصله بعد از شلیک متوجه می‌شوند این راکت‌ها تقریباً به کدام جهت می‌روند و کدام محل را هدف قرار می‌دهند با استفاده از آژیر در تمام شهرک و شهرک‌های مشابه به غیر نظامیان خبر می‌دهند تا وارد پناهگاه شوند .با ورود سامانه گنبد اهنین از سال 2012 به بعد حجم زیادی از این راکت‌ها مورد هدف قرار می‌گیرد برای همین هم اثر پذیری آنها بسیار کمتر نیز شد است

با وجود همه این‌ها همچنان حماس از این راکت‌ها استفاده می‌کند اول اینکه گزینه دیگری ندارد گرچه حماس راکت های بزرگتر با کلاهک بزرگتر نیز  استفاده می‌کند ولی سری راکت قسام اصلی‌ترین راکت‌های آن‌هاست که تقریباً تمام گروه‌های فلسطینی مانند حماس، جهاد اسلامی و فتح از آنها استفاده می‌کند زیر ساخت آنها بسیار راحت است و متریال زیادی هم نمی‌برند آنها ترجیح می‌دهند تعدادی زیادی راکت کوچک قسام بسازند تا یک یا دو راکت یا چند راکت بزرگ زیرا تعداد زیاد راکت‌های قسام شانس آنها را در مقابل گنبد آهنین بالا می‌برد(گروه های شبه نظامی فلسطینی دارای راکت های تا برد 250 کیلومتر و یا راکت های با کلاهک400 کیلوگرمی نیز هستند ولی شکار این راکتها برای سامانه های اسرائیلی راحتر است از جمله اینکه نمیتوان انها را به تعداد بالا در یک زمان شلیک کرد . بر اساس داده های اسرائیلیها 68 درصد راکت های شلیکی سری قسام هستند ولی بعد از انها راکت های 122 م م گراد با برد 40 کیلومتر قرار دارد که 22 درصد شلیک ها را شامل میشود ، همچنین راکت فجر5 البته نسخه تولید شده در خود غزه  با نام ام75 نیز در دسترس است که  75 کیلومتر برد دارد  .در مقالات اینده به معرفی دیگر راکت های فلسطینی خواهیم پرداخت)

تحقیقات در درون اسرائیل و بسیاری از تحقیقات بین‌المللی نشان می‌دهد که اگر این راکت ها تاثیر نظامی نداشته ولی به شدت تاثیر روانی بر روی شهرک نشینان داشته، به شکلی که برخی شهرها و شهرک‌های نزدیک و در تیررس این راکت‌ها دارای تعداد زیادی شهروند با اختلالات روانی یا اختلالات ناشی از ترس هستند .مرکز تحقیقات دفاع انگلستان نشان داد در سال 2016 تا 2019حماس حدود 3000 راکت شلیک کرده است ولی کمتر از 5 نفر کشته و حدود 100 نفر زخمی شدند ، ولی تعداد مراجعه کننده آن به مراکز روانی برای درمان‌های ناشی از ترس و اضطراب بیش از 5 هزار نفر بوده و یا  از سال 2001  تا  اوت 2014 ، تقریباً 20000 راکت به جنوب اسرائیل اصابت کرده است که حدود 8000 تیر انها در مناطق داریا جمعیت فرود امده که باعث کشته شدن 28 اسرائیلی و زخمی شدن 100 ها نفر شده است  ولی مطالعات انجام شده نشان داد50 درصد از کودکان اسرائیلی دچار اضطراب و ترس هستند در همین بازه زمانی 

البته به غیر از راکت پراکنی، گروه یا شبه نظامی در فلسطین بارها دست به پرتاب خمپاره نیز میزنند ولی کمتر رسانه ای می شود. حتی طی برخی سالها تعداد خمپاره های شلیک شده از راکت ها بیشتر بوده است برای نمونه در سال 2010 ،  150 راکت شلیک شد  ولی 215 خمپاره  در برابر ان شلیک شده  است که تعداد بشتری است .ولی به شکل کلی شلیک خمپاره تعداد کمتری دارد برای نمونه  تا سال 2013 گروه های شبه نظامی 8794 راکت شلیک کردند و در همین بازه 5047 خمپاره شلیک کرده اند . خمپاره ها معمولا از انواع 82 م م هستند ولی تعداد کمی 120 م م بوده است. خمپاره برد کمتری از راکتها دارند(نهایت 8 کیلومتر) ولی قدرت کشندگی انها به دلیل الگوی ترکش شونده انها بسیار بالاتر است. این خمپاره ها نیز درون خود غزه تولید می شوند

البته به یک شکل دیگر نیز می‌توان به این راکت‌ها نگاه کرد .این راکت‌ها در بهترین حالت حدود 2000 دلار برای فلسطینی ها هزینه دربرد دارد ولی اسرائیلی‌ها برای نابود کردن هر کدام از آنها با موشک تایمر متعلق به سامانه گنبد آهنین باید 50 هزار دلار هزینه کند. این خود نیز یک نوع نبرد اقتصادی روانی است که که فلسطینی‌ها در برابر اسرائیلی‌ها در پیش گرفته‌اند .همچنین خسارت‌هایی که به شهروندان وارد می‌شود اگرچه دولت اسرائیل این خسارت‌ها را می‌دهد ولی گهگاه شامل نابودی خودروها و خسارت به ساختمان‌ها نیز می‌شود که خود هزینه روی دست اسرائیلی ها میگذارد

خسارتهای جانبی دیگر شامل تعطیلی گهگاه فرودگاه بنگورین و یا تعطیلی مدارس در روزهای راکت باران را نیز میتوان ذکر کرد

تا قبل از حمله 7 اکتبر سال 2023 به نظر می‌آمد تنها راه مقابله نیروهای فلسطینی با اسرائیل همین وضعیت راکت پراکنی‌ها باشد که عملاً طی تقریباً یک دوره 20 ساله کمتر از 100 اسرائیلی در برخورد این راکت‌ها کشته شد، که البته تقریباً همه آنها نیز غیرنظامی بودند ولی در 7 اکتبر آنها تقریباً در یک روز چند برابر این میزان از اسرائیلی‌ها تلفات گرفتند حالا در مورد اینکه آنها نظامی بودند یا غیرنظامی بحث‌های درازی مطرح است… ولی احتمالاً بعد از حدود 20 سال پرتاب راکت نیروی های شبه نظامی فلسطینی به این نتیجه رسیدند که این کار هیچ آسیب جدی به اسرائیلی‌ها وارد نمی‌کنند و بهتر است از روش دیگری نبرد را بر علیه اسرائیلی‌ها ادامه دهند(البته از 7 اکتبر تاکنون یعنی 25 اکتبر دست کم5000 راکت دیگر به اسرائیل شلیک شده است)

میزان راکت های شلیکی طی سالهای مختلف..